Fjármálaeftirlitið leiðréttir missagnir FÍB en óskar félaginu jafnframt hins besta í hagsmunabaráttu sinni

7.3.2016

Félag íslenskra bifreiðaeigenda hefur gagnrýnt væntanlegar arðgreiðslur tryggingafélaganna harðlega að undanförnu og sent Bjarna Benediktssyni, fjármálaráðherra, áskorun um að grípa til aðgerða. Í gagnrýni sinni hefur FÍB fyrst og fremst beint spjótum sínum að Fjármálaeftirlitinu. Í frétt á vef félagsins sem birtist í gær segir meðal annars:

„Fjármálaeftirlitið hefur lagt blessun sína yfir það að eigendur tryggingafélaganna tæmi bótasjóðina og stingi þeim í eigin vasa. FÍB hvetur ráðherra til að taka í taumana með því að gefa stjórn Fjármálaeftirlitsins fyrirmæli um að sinna lögbundnu eftirlits- og aðhaldshlutverki sínu.“

Í frétt FÍB segir enn fremur: „FÍB bendir á að FME hafi ríkar heimildir til að hlutast til um fjármál og rekstur tryggingafélaganna. FME geti skipað þeim að endurgreiða tryggingatökum eign þeirra í bótasjóðunum eða nota fjármunina til að lækka iðgjöld næstu árin.“

Tilgangur laga um vátryggingastarfsemi er að tryggja að vátryggingafélög séu rekin á heilbrigðan og eðlilegan hátt með hagsmuni vátryggðra, vátryggingartaka, hluthafa og alls þjóðarbúsins að leiðarljósi. Dæmi er um að vátryggingafélög hafi látið misskilning  og rangtúlkanir óátaldar og með því ekki gætt nægilega að orðsporsáhættu. Fjármálaeftirlitið telur takmarkaða upplýsingagjöf vátryggingafélaganna gagnvart almenningi og hagsmunaaðilum, vegna fyrirhugaðra arðgreiðslna, vera ámælisverða.

Fjármálaeftirlitið sér ástæðu til að leiðrétta missagnir FÍB án þess þó að taka afstöðu til ákvarðana vátryggingafélaganna um arðgreiðslur.

Heimildir Fjármálaeftirlitsins
Fjármálaeftirlitið hefur ríkar heimildir til að hlutast til um rekstur vátryggingafélaganna. Heimildir þessar lúta þó aðeins að því að hlutast til um að rekstur þeirra samræmist þeim lögum, reglum og öðrum viðmiðum sem um starfsemina gilda. Þannig er það rangt sem fram kemur í umfjöllun FÍB að Fjármálaeftirlitið geti „skipað þeim að endurgreiða vátryggingartökum eign þeirra í bótasjóðunum eða nota fjármunina til að lækka iðgjöld næstu árin.“

Í 61. gr. laga um vátryggingastarfsemi kemur m.a. fram að vátryggingafélögum er einungis heimilt að úthluta arði ef ljóst sé að kröfur um tilskilið lágmarksgjaldþol séu uppfylltar.

Til þess að Fjármálaeftirlitið gæti gefið vátryggingafélögum bein fyrirmæli um ráðstöfun arðs til vátryggingartaka þyrfti skýra og ótvíræða lagaheimild þar að lútandi. Slík lagaheimild er ekki fyrir hendi. Hins vegar má geta þess að ef lágmarkskröfur um gjaldþol eru ekki uppfylltar getur Fjármálaeftirlitið takmarkað ráðstöfun fjármuna, þ. á m. útgreiðslu arðs. Skilyrði beitingar slíkrar heimildar eru ekki fyrir hendi.

Vátryggingatakar eiga ekki „bótasjóð“
Í umræðunni er því oft haldið á lofti að bótasjóður sé eign vátryggingartakanna sjálfra. Í því sambandi er rétt að benda á að til eru tvö félagaform utan um rekstur vátryggingafélaga, hlutafélög í eigu hluthafa og gagnkvæm vátryggingafélög sem eru í eigu vátryggingartakanna sjálfra. Í hlutafélögum má ráðstafa hagnaði í formi arðs til hluthafa en í gagnkvæmum vátryggingafélögum er hagnaði deilt til vátryggingartaka sjálfra í formi arðs eða með lægri iðgjöldum. Hins vegar er vert að benda á að stjórn vátryggingafélags og hluthafar þess hafa ákvörðunarvald um hvort og þá hvernig vátryggingartakar njóta góðs af hagnaði félagsins.

Íslensk vátryggingafélög eru rekin sem hlutafélög og eiga vátryggingartakar því ekki eignir sem félögin nota á móti vátryggingaskuld (bótasjóð) líkt og haldið er fram í umfjölluninni. Verði vátryggingartaki fyrir tjóni kann hann að eiga bótakröfu á hendur vátryggingafélaginu.

Arðgreiðslur
Vert er að benda á að fyrirhugaðar arðgreiðslur eru í samræmi við núgildandi lög um vátryggingastarfsemi. Þá er frumvarp til breytinga á lögum um vátryggingastarfsemi til afgreiðslu á Alþingi, svokallað Solvency II frumvarp. Ekki er rétt að fyrirhugaðar arðgreiðslur byggist einungis á breyttum reikningsskilum, en með Solvency II er útreikningur vátryggingaskuldar samræmdur á Evrópska efnahagssvæðinu og er sú samræming til að fjárhagsgrundvöllur vátryggingafélaga sé metinn með samræmdum hætti. Vátryggingafélögin geta ákveðið að vátryggingaskuldin sé metin með sama hætti í ársreikningi enda samræmist það kröfum alþjóðlegra reikningsskilastaðla (IFRS).

Athygli er vakin á því að frá árunum 2009 til 2013 var ekki greiddur út arður hjá vátryggingafélögunum og er því um að ræða uppsafnaðan hagnað sem félögin hafa verið að greiða út í arð sl. tvö ár.

Iðgjaldaákvarðanir
Í 65. gr. laga um vátryggingastarfsemi kemur fram að iðgjöld skulu vera í samræmi við þá áhættu sem í vátryggingunum felst og hæfilegan rekstrarkostnað. Fjármálaeftirlitið hefur eftirlit með iðgjaldagrundvelli vátryggingafélaga með það fyrir augum að framangreind skilyrði séu uppfyllt. Mikilvægt er að vátryggingarekstur félaganna standi undir þeim kostnaði sem honum fylgir. Þannig má nefna að árið 2015 framkvæmdi Fjármálaeftirlitið tvær athuganir á iðgjaldaákvörðunum vátryggingafélaga og gerði m.a. athugasemdir við iðgjaldaskrár félaganna (sjá gagnsæistilkynningu ).

Miðað við sögulega afkomu af kjarnastarfsemi vátryggingafélaga má ætla að áhersla á vátryggingareksturinn hafi verið ófullnægjandi.  Afkoma vátryggingafélaga hefur um árabil verið að miklu leyti háð afkomu af fjárfestingarstarfsemi. Mikilvægt er að vátryggingafélög leggi áherslu á að grunnrekstur þeirra sé ekki rekinn með tapi, þar sem félögin geta ekki reitt sig á að fjárfestingartekjur séu stöðugar.

Flutningur viðskipta
Að teknu tilliti til þeirrar umræðu sem átt hefur sér stað um viðskiptahætti íslenskra vátryggingafélaga áréttar Fjármálaeftirlitið að neytendum er heimilt að segja upp vátryggingum sínum hvenær sem er og færa til annars félags. Um er að ræða nýlegan rétt neytenda sem kom til með lagabreytingu í júlí 2015. Í kjölfar nefndrar breytingar kemur fram í 14. gr. laga nr. 30/2004 um vátryggingarsamninga að vátryggingartaki geti hvenær sem er sagt upp vátryggingum sínum enda ætli hann að flytja þær til annars félags.

Telji neytendur á vátryggingamarkaði að orðspor vátryggingafélags síns sé slíkt að þeir vilji ekki una viðskiptum við það lengur geta þeir samkvæmt framanrituðu fært vátryggingar sínar annað.